Жел деген не? Жел қалай пайда болады? Жел бағыты мен жел түрлері

Жел деген не? Жел деп ауа массаларының жылжуын, қозғалуын атайды. Жер планетасында желдің неше түрлері бар. Олардың пайда болу табиғаты да әрқилы. Ауа райы осы желге байланысты.

Жел қалай пайда болады?

Жел қалай пайда болады? Ауа массалары қысымы жоғары аймақтан төмен жаққа ұмтылады. Мысалы бұлттар аспанда пайда болса ол жақтын ауасы салқындайды. Ал бұлты жоқ жерде ауа жылынады. Демек қысым жоғарлайды. Соның салдарынан жел пайда болады:

Осы схемада ауа оң жақтан сол жаққа ұмтылады. Себебі қызған ауаның қысымы жоғарлайды. Оған бір мысал шәугімді алайықшы. Шәугім қайнағанда қақпағын ұрып жатады. Неліктен? Себебі судын температурасы жоғарылап ол буға айналады.

Жел түрлері

Жел түрлері сан алуан. Негізінен география мен метеорологияда қамтитын аумағына қарай желдерді екі үлкен топқа бөледі. Ол жаһандық желдер және жергілікті желдер.

Жаһандық сипаты бар желдерге пассаттар мен мусондарды жатқызуға болады. Олардың аясы кең аймақты қамтиды. Осы сайтта олар жайлы мағлұмат бар.

Жергілікті желдер деп аты айтып тұрғандай ауыл не аудан аумағында соғатын не соған шамалас жерде соғатын желдер. Пассат мыңдаған шақырымды қамтыса осы желдер бар жоғы елу не жүз километр аумақта ғана соғады. Осындай желдер қатарына бриз, бора, боран, таудан соққан самал желді жатқызуға болады.

Алматы қаласында жел аса қатты соқпайды. Себебі қала таумен қоршалған. Ал Астана, Талдықорған, Түркістан, Ақтау, Атырау, Семей сияқты қалаларда қатты жел соғады. Әсіресе теңізге жақын орналасқан қалаларда және Сарыарқа жақта желдер аса қатты болады. Ауа райы да соған байланысты әрқилы болады.

Жел бағыты

Жел бағыты арнайы құралдармен айқындалады. Оның бірі флюгер деп аталады. Флюгер ол жел бағытын айқындайтын аспап. Баяғыда шатырға қағып қоятын:

Осының арқасында жел бағыты табылады. Жебе ұшы қай жаққа бағытталса жел бағыты да сол. Суретте N, E, S, W деген әріптері бар бағыттар көрсетілген. Ол ағылшын тіліндегі жел бағыттарының атаулары. N дегенімін Nord яғни солтүстік, E дегеніміз ол East яғни батыс, S деп South меңзейіді ол оңтүстік ал W әрпі West яки батыс деген мағынада.

Жел жылдамдығы

Жер бетінде неше түрлі желдер бар. Олардың жылдамдықтары әрқилы. Мысалы жазда секундына 1-2 метр жылдамдықпен соғатын желдер бар. Ал Қазақстанның солтүстік аймақтарында қыста боран болады. Ол кезде жел жылдамдығы шамамен секундына 25-35 метр болады.

Секундына 25 метр дегеніміз ол сағатына 90 км. Яғни көлік жылдамдығындай. Сіз далада жүрсеңіз алдыныздан жел көлік жылдамдығымен ұрып тұрады. Ондай жел адамды аяғынан шалып құлата да алады. Кейбір бала мен қарттарды осындай жел ауыл сыртына айдап кетеді.